Cuối cùng, trong chương tiếp theo, chúng tôi sẽ kiểm tra lại các vấn đề liên quan đến đọc các thể loại văn học giả tưởng cụ thể (bao gồm tiểu thuyết, kịch và thơ trữ tình). Tình yêu, tình dục cũng không phải là một kinh nghiệm phổ quát vì một số người chưa bao giờ nếm trải nó, nhưng nó được đại đa số nhân loại trải qua nên không thể coi là kinh nghiệm đặc biệt. Song, nguyên nhân chính khiến chúng tôi không đề cập tới các phương tiện hỗ trợ bên ngoài cho tới thời điểm này vì có rất nhiều độc giả phụ thuộc vào chúng một cách mù quáng, không cần thiết.
Theo kinh nghiệm của chúng tôi, một số người có học vấn ở mức này sẽ có khả năng đọc chủ động và phân tích. Như đã nói ở trên, mỗi quy tắc đọc phân tích đều liên quan đến hai khía cạnh là ngữ pháp và logic. Đọc một cuốn tiểu thuyết, ta cũng có sự yêu ghét với từng nhân vật.
Ví dụ, bạn không thể tìm thấy những câu hỏi về đạo đức hoặc về tương lai trong sách tham khảo. Muốn học từ sách giả tưởng, chúng ta phải tự suy nghĩ về những bài học đó; còn để học được từ nhà khoa học và triết gia, trước hết bạn phải hiểu những gì họ nghĩ. Những vấn đề xoay quanh một loạt câu hỏi gắn bó chặt chẽ với nhau được gọi là cuộc tranh luận về một khía cạnh của vấn đề.
Chúng ta đã thảo luận khá kỹ về tầm quan trọng của việc đọc chủ động. Tuy nhiên, có một sự khác biệt quan trọng giữa đọc cuốn sách loại này với đọc một cuốn sách thuần lý thuyết. Còn mục đích của việc đọc nhiều sách về cùng một chủ đề lại khá khác.
Chúng tôi không phản đối giải trí, nhưng chúng tôi nhấn mạnh là việc nâng cao kỹ năng đọc không song hành với đọc để giải trí. Khi đối diện với một cuốn sách triết học, độc giả cũng không còn cách nào khác là phải đọc nó, nghĩa là suy nghĩ về nó. Không có cách nào để hình thành thói quen thao tác ngoài chính sự vận hành.
Nếu khoa học xã hội luôn được pha trộn y hệt như vậy thì chúng ta cũng sẽ quen với nó như đã quen với lịch sử. Những tác phẩm như vậy đã bị cấm lưu hành và bị kiểm duyệt nhiều lần trong lịch sử nhân loại với lý do rất rõ ràng như E. Tất cả các tác phẩm triết học kinh điển từ Plato trở đi đều được viết trên quan điểm này.
Lúc này, nỗ lực đầu tiên của chúng ta là phải xác định các từ được dùng. Giống các câu hỏi về sự tồn tại, chúng là những câu hỏi không khó đặt ra và không khó hiểu nhưng để trả lời chúng rõ ràng và hoàn hảo thì vô cùng khó. Cố gắng hết mức có thể để sống trong thế giới của nhân vật đó chứ không phải thế giới của bạn.
Cũng giống như tác phẩm văn chương, hầu hết độc giả có thể nhận ra một tác phẩm khoa học ngay khi nhìn thấy nó. Nếu bạn đã biết hoặc nghi ngờ mình sai thì dù có giành phần thắng trong cuộc tranh luận cũng chẳng ý nghĩa gì. Ví dụ, người ta viết Tiền Hamlet nhưng thật là nực cười.
ĐỌC MỘT CÁCH NGẪU NHIÊN MỘT HOẶC HAI ĐOẠN, THẬM CHÍ VÀI TRANG LIÊN TỤC, NHƯNG KHÔNG BAO GIỜ NHIỀU HƠN THẾ Cũng còn những người cảm thấy rằng cuộc nội chiến thật ra chưa chấm dứt và nó sẽ không ngừng cho đến khi người Mỹ da đen được hoàn toàn tự do, bình đẳng hoặc cho đến khi miền Nam có thể ly khai ra khỏi liên minh, hoặc cho đến khi quyền quản lý tất cả các bang của chính phủ liên bang được thiết lập và được nhân dân Mỹ ở tất cả mọi nơi chấp nhận. Khi đọc một cuốn sách lịch sử, ta muốn biết tính chân thật về một nội dung nào đó và có quyền phàn nàn nếu không được thỏa mãn ước muốn trên.
Bạn không thể đọc hiểu mà đầu óc không tỉnh táo. Có những độc giả đã sai lầm khi cho rằng những cuốn sách thách thức như vậy đều viết về các lĩnh vực xa lạ. Có một số điểm bạn đọc cần lưu ý để áp dụng quy tắc này dễ dàng hơn.